Gedurende ongeveer 28 jaar heeft de Berlijnse Muur symbool gestaan voor de tweedeling tussen oost en west. De muur is in het jaar 1961 gebouwd in opdracht van de communistische leiders van Oost-Duitsland en de Sovjet-Unie. De betonnen muur was vooral bedoeld om ervoor te zorgen dat inwoners uit Oost-Berlijn en de rest van Oost-Duitsland niet naar het vrije westen konden vluchten. Jarenlang heeft de ruim 45 kilometer lange muur de twee delen van Berlijn fysiek gescheiden totdat op 9 november 1989 de muur ‘viel’. DDR-burgers waren ineens vrij om te gaan en staan waar ze wilden. Ze konden vanaf die gedenkwaardige donderdag gewoon van Oost- naar West-Berlijn reizen.
Na de symbolische val van de muur duurde het niet lang voordat de muur ook fysiek uit het straatbeeld verdween. Tegenwoordig is er op verschillende manieren nog te zien wat de muur is geweest en waar die heeft gestaan. Met name bij de East Side Gallery en de Gedenkstätte Berliner Mauer kun je in het echt zien wat de Berlijnse Muur ooit was. In souvenirshops kun je nog stukjes van de betonnen muur kopen die na de sloop overbleven.
Geschiedenis van de Berlijnse Muur
De geschiedenis van De Berlijnse muur begint bij het einde van de Tweede Wereldoorlog. Alle geallieerde troepen wilden aanspraak maken op Berlijn en delen van Duitsland. Tijdens conferentie van Jalta die tussen 4 en 11 februari plaats had werden er afspraken gemaakt tussen de leiders van de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de Sovjet-Unie. In totaal werden hier 14 zaken besproken met het nakend verlies van de Duitsers.
Eén van die veertien punten was punt drie, waarin werd afgesproken dat de grote drie partijen de verdeling van Duitsland zouden bepalen. Afgesproken werd om dit na de oorlog definitief te bepalen. Daarmee was er een groot belang dat alle geallieerde troepen hun best deden om Berlijn, of minstens een deel ervan, te bevrijden. Uiteindelijk waren het de Russen die Berlijn als eerst bereikten, maar ook de andere geallieerden hadden voor de Duitse overgave delen van Berlijn bereikt. Zo werd na de oorlog Duitsland opgedeeld in 4 Delen. In het westen van Duitsland was een deel Frans, in het zuidwesten, een deel Amerikaans in het zuidoosten en in het noorden een Brits deel. Het Oosten van Duitsland kwam toe aan de Sovjet-Unie. Berlijn lag in het oostelijk deel van Duitsland, maar ook voor Berlijn werden gelijksoortige afspraken gemaakt. Het westen van Berlijn kwam toe aan de Fransen, Amerikanen en Britten en het Oostelijk deel aan de Russen. Hiermee werd eigenlijk ook het begin van de koude oorlog ingeluid. Het Westen van Duitsland werd op 23 mei 1943 één land. De drie westelijke bezettingsmachten gingen op in één land, de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) en op 7 oktober van dat jaar werd het oostelijk deel omgedoopt tot Duitse Democratische Republiek (DDR).
In de DDR bleef Oost-Berlijn de hoofdstad, terwijl de BRD haar hoofdstad vestigde in Bonn. Al meteen na de Tweede Wereldoorlog werden de grenzen in Berlijn afgebakend en was er toestemming nodig wanneer mensen de zonegrenzen wilden overschrijden. Nadat de DDR werd opgericht vertrokken steeds meer mensen uit het oosten naar het westen, zowel via de landsgrenzen als via de stad Berlijn. Vanaf 1952 werd de grens tussen de twee Duitslanden afgesloten met hekken, alarminstallaties en bewakingsposten. Aan de landsgrenzen werd een soort buffer gecreëerd waar niemand mocht komen. Deze bufferzonde was 500 meter breed. In het dichtbevolkte Berlijn was het echter niet mogelijk om zulke rigoureuze maatregelen te nemen.
Lang bleef de overgang tussen West- en Oost-Berlijn relatief makkelijk te overschrijden. Deze lek in de grens was onmogelijk om volledig te bewaken. In de periode van 1949 tot 1961 zijn zo maar liefst 2,6 miljoen mensen van de DDR naar de BRD vertrokken. Het jaar 1961 is dan ook het officiële geboortejaar van de muur. De enorme leegloop naar het westen was de DDR een doorn in het oog. Het zorgde voor een enorme leegloop op het vlak van vakbekwame mensen die erg nodig waren in de DDR.
De bouw van de muur startte in de nacht van 12 op 13 augustus 1961. In slechts enkele weken ontstond er een betonnen barrière die bovendien zwaar werd bewaakt. Elke beweging aan de grens werd gefotografeerd door de Oost-Duitse grensbewakers. In de eerste jaren was de muur nog verre van volledig. Er stonden nog huizen op de grens en niet overal was de muur een hoog obstakel. Er werden tunnels gebouwd en nog altijd ontsnapten mensen van het oosten naar het westen. Uiteindelijk werden de huizen op de grens gesloopt en werd de muur een steeds moeilijker neembaar obstakel.
Heel West-Berlijn werd, op enkele doorgangen na afgesloten van de DDR. In die jaren werd de muur het symbool van de koude oorlog. Vanuit het westen begon men bijvoorbeeld direct in het zicht van de Oost-Duitse grenswachters grote foto’s te plaatsen van gevluchte collega’s. Ook werd er een monument opgericht ter nagedachtenis van de mensen die tijdens hun vluchtpoging het leven lieten. West-Berlijn werd een soort van westerse enclave in het communistische oosten. Daardoor was het ook regelmatig het toneel van grote politieke toespraken, zoals die van Kennedy in 1963 en van Reagan in 1987 toen hij vanaf een platform met uitzicht op de muur de oproep deed aan Gorbatsjov om de muur neer te halen.
De val van de Muur
Twee jaar later in 1989 was het dan zover. Het begon in Hongarije waar Oost-Duitsers een doorgang kregen om naar Oostenrijk te reizen. Steeds meer gaten vielen er in het ijzeren gordijn. Op 9 november 1989 was het de beurt aan de Berlijnse muur. Tijdens een persconferentie die werd geleid door Günter Schabowski kregen journalisten ineens alle vrijheid om vragen te stellen. Iets wat nooit voorkwam in de DDR. Door een vraag van een Italiaanse journalist kwam de nieuwe reisregeling voor burgers van de DDR ter sprake. In eerste instantie verdedigde Schabowski nog het beleid, maar ineens zei hij: “Maar vandaag is, voor zover ik weet, een beslissing genomen… We hebben besloten dat iedere DDR-burger de grens over mag.” Op de vraag vanaf wanneer deze nieuwe regel in werking zou treden zei hij “Dat geldt – voor zover ik weet – … vanaf nu.” Deze uitspraak werd gedaan op 9 november 1989 om 18u57. Vanaf dat moment werd het einde van de Berlijnse muur ingeleid.
Vele burgers van DDR gingen massaal de grens over naar West-Duitsland. Bij de grensovergangen kregen zij 100 D-mark cadeau. Ook gingen vele mensen, zowel vanaf het westen als mede vanaf het Oosten met handgereedschap richting de muur om deze eigenhandig te slopen. Niet alleen was hiermee een einde gekomen aan de Berlijnse muur, maar ook kan deze gebeurtenis gezien worden als het officiële einde van de koude oorlog.
Restanten van de muur
Grote delen van de Berlijnse muur zijn verdwenen. Misschien met de kennis van nu wel te veel. Het is per slot van rekening een enorm belangrijk object uit de geschiedenis van de stad Berlijn en daarmee ook zeer bepalend geweest voor het huidige Berlijn. Per slot van rekening was de stad 28 jaar lang in tweeën gesplitst en heeft de infrastructuur en de ontwikkeling van de beide helften van de stad een enorme invloed ondervonden van de muur.
East Side Gallery
Het langste stuk muur dat nog te bezichtigen is 1316 meter lang. Dit fragment ligt aan de oever van de Spree gesitueerd aan de Mühlenstraße. Dit zijn restanten van de zogeheten ‘Hinterland-Mauer’. Dit deel van de muur werd gebruikt om de Oostzijde van de stad af te sluiten. Normaal werd er ook nog een buitenmuur voorzien aan de westelijke zijde. Dit werd gezien als een extra barrière, maar bij de oevers van de Spree was de rivier de natuurlijke barrière. Dit grootste fragment van de muur werd in 1990 door kunstenaars beschilderd. Toen kreeg het de naam East Side Gallery.
In totaal hebben 118 kunstenaars een deel van de muur toegewezen gekregen om daar hun werk te plaatsen. Enkele bekende artiesten die hier een werk hebben geplaatst zijn Kiddy Citny, Theirry Noir en Keith Haring. In de loop der jaren heeft de Gallery wel te lijden gehad onder graffiti. Dat klinkt misschien wat gek voor een muur met graffiti, maar dat er een verschil is tussen mooie en ontsierende uitingen van deze techniek mag duidelijk zijn. In 2007 is dit stuk muur dan ook gerenoveerd. Iets wat een welkome zaak was. Intussen komen er natuurlijk weer nieuwe niet bedoelde uitingen op deze plek, maar het is stukken beter dan bijvoorbeeld eind 2006.
Gedenkstätte Berliner Mauer
Een ander restant van de Berlijnse muur is de ‘Gedenkstätte Berliner Mauer’. Het interessante van deze site is dat je hier nog een beeld krijgt van de muur zoals ze was. De muur is voor een groot deel in originele staat gebleven en te vinden aan de Bernauer Straße. Je kunt hier vanaf een uitkijkpunt kijken op de ‘todesstreifen’ en een wachttoren.
Dit is het meest realistische deel van de muur die je tegenwoordig nog in het echt kunt zien. Het geeft een goede indruk van hoe de afscheiding er in grote delen van Berlijn uitgezien heeft.